عبارت بحران انرژی اکنون همه جا دیده می‌شود. از تیترهای خبری گرفته تا کنفرانس‌ها، از انجمن‌های مصرف‌کنندگان تا بطن جامعه. رواج این موضوع چندان هم تعجب‌آور نیست. چون چالشی که ایجاد می کند، سراسر جهان را دربر خواهد گرفت. کشف ریشه‌های آن، درک تأثیراتش و توافق بر سر یک نقشه راه برای آینده، پیچیدگی این چالش جهانی را نشان می‌دهد.

یک بحران، علل متعدد

به ساده‌ترین شکل، بحران انرژی ناشی از کمبود جهانی انرژی است. این کمبود باعث افزایش قیمت‌ها شده و به گرانی هزینه‌های زندگی که بسیاری از کشورها آن را حس می‌کنند، دامن زده است. اما دلایل پیچیده این کمبود انرژی، نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد.

در حالی که اثرات بحران انرژی با گذر زمان شدیدتر احساس می‌شود، علل آن مدت‌هاست که در حال شکل‌گیری است. اگرچه موضوع اصلی، وابستگی مداوم انسان‌ها به سوخت‌های فسیلی است، اما این بحران را می‌توان ناشی از پیامدهای پاندمی کرونا، رویدادهای ژئوپلیتیکی اخیر، شرایط نامساعد آب و هوایی و سرمایه‌گذاری ناکافی در منابع انرژی سبز نیز جستجو کرد. در این مقاله به بررسی اجمالی این عوامل خواهیم پرداخت.

تأثیر پاندمی COVID-19 بر انرژی

در دوران شیوع پاندمی تقاضای انرژی به طور چشمگیری کاهش یافت. تعطیلی‌ها، محدودیت‌های سفر و اقدامات دیگر برای مهار گسترش ویروس، به طور غیرمستقیم باعث کاهش مصرف انرژی شدند. با کاهش تقاضا، قیمت سوخت‌ها نیز پایین آمد. در واقع، قیمت بسیاری از سوخت‌ها به پایین‌ترین سطح در دهه‌ گذشته رسید. با کاهش نیاز به سوخت، عرضه آن نیز کاهش یافت.

وقتی کشورها محدودیت‌های مربوط به کرونا را کم کردند و به سمت بهبود پساکرونا حرکت کردند، تقاضای انرژی دوباره افزایش یافت. اما در حالی که مصرف انرژی افزایش یافت، عرضه همچنان عقب‌تر ماند. در بازار برق، قیمت گاز معمولاً تعیین‌کننده قیمت برق است. با رشد تقاضا برای عرضه محدود موجود، قیمت گاز در سال های پساپاندمی افزایش یافت. نتیجه مشخص بود: هزینه‌ بالاتر تولید و عرضه انرژی.

رویدادهای ژئوپولیتیکی اخیر باعث تشدید بحران انرژی در جهان شد.

در سال ۲۰۲۲، تأثیر جنگ روسیه و اوکراین عرضه‌ها را بیش از پیش مختل کرد. آژانس بین‌المللی انرژی اظهار کرده است روسیه یکی از بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان نفت و گاز جهان است و نقش مهمی در بازارهای جهانی انرژی دارد. برای مثال، روسیه در سال ۲۰۲۱ حدود ۴۰ درصد گاز اتحادیه اروپا را تامین می‌کرد. تحریم‌هایی که پس از آغاز این جنگ اعمال شدند، شامل حذف تدریجی واردات نفت از روسیه (در اتحادیه اروپا) یا ممنوعیت کامل آن (در آمریکا) بود. این موضوع باعث کاهش بیشتر سوخت در بازار و افزایش شدید قیمت‌ها شد.

سرمایه گذاری ناکافی در حوزه انرژی سبز، افزایش سرعت بحران انرژی

همان‌طور که اشاره شد، قیمت گاز طبیعی تاثیر زیادی روی هزینه‌های انرژی دارد. متأسفانه، این قیمت‌ها بیشترین افزایش را داشته‌اند. تقاضا برای گاز طبیعی مایع (LNG) به عنوان جایگزینی برای زغال‌سنگ نیز باعث افزایش بیشتر قیمت‌ها شده است. با وجود ذخایر بزرگ LNG که در سال 2022 به چین فرستاده شد، قیمت عمده‌فروشی گاز در اروپا طی یک هفته تقریباً دو برابر شد. در حالی که قیمت‌های معیار گاز طبیعی در اروپا و آسیا در اکتبر ۲۰۲۲ رکورد تاریخی زد و به ده برابر قیمت سال قبل رسید، قیمت‌های آمریکا نیز از اکتبر ۲۰۲۰ تا آن زمان سه برابر شده بود. سایر سوخت‌های فسیلی نیز روند مشابهی داشتند. قیمت جهانی زغال‌سنگ نسبت به سال قبل پنج برابر افزایش یافت، زیرا ذخایر نیروگاه‌های زغال‌سنگ در دو کشور بزرگ مصرف‌کننده زغال‌سنگ یعنی چین و هند، در آستانه زمستان ۲۰۲۲ پایین بود. با افزایش قیمت سوخت‌های فسیلی، گرایش به منابع انرژی جایگزین راه‌حل واضحی به نظر می‌رسید. اما متأسفانه عدم سرمایه‌گذاری مناسب در زیرساخت‌های انرژی سبز کار را دشوار می کرد.

تأثیر بر افراد و صنایع

با جهش قیمت سوخت‌های فسیلی، هزینه انرژی تولید شده توسط این سوخت‌ها نیز به شدت افزایش یافته است. در سراسر جهان، این هزینه‌ها به صورت افزایش قبوض انرژی به مصرف‌کنندگان منتقل شده است. این موضوع یکی از عوامل اصلی بحران هزینه‌های زندگی است که در سرتاسر جهان احساس می‌شود.

طبق تحلیلی از کربن بریف، قیمت گاز باعث افزایش ۹۶ درصدی هزینه قبوض خانگی انرژی بین تابستان ۲۰۲۱ و بهار ۲۰۲۳ شده است. افزایش قبوض انرژی فشار مالی زیادی بر درآمد خانوارها در سراسر جهان وارد کرده است.

در اکتبر ۲۰۲۱، قیمت انرژی در آلمان به شش برابر سال قبل رسید. همچنین در بریتانیا پیش‌بینی می‌شود که هزینه انرژی در زمستان، حدود ۱۱ درصد از مخارج خانوارها را تشکیل دهد. بر اساس تحقیقی از دانشگاه یورک انگلستان، نزدیک به دو سوم خانوارهای بریتانیا در سال های آینده، با فقر سوخت مواجه خواهند شد که این عدد نسبت به سال های گذشته افزایش چشمگیری دارد. برای یک پنجم خانوارها، قبوض انرژی بیش از ۲۵ درصد درآمد خالص آن‌ها را مصرف خواهد کرد.

طبق گفته انجمن مدیران کمک‌های انرژی ملی، بیش از ۲۰ میلیون خانواده آمریکایی در مواجهه با هزینه‌های رو به افزایش انرژی، در پرداخت قبوض خدماتی خود دچار مشکل خواهند شد.

بر اساس آمار این انجمن میانگین بدهی مردم آمریکا تقریباً دو برابر شده و از حدود ۴۰۳ دلار به ۷۹۲ دلار رسیده است. دولت فدرال پیش‌بینی می‌کند قیمت برق تا سال ۲۰۲۳ همچنان افزایش یابد.

در حالی که مصرف انرژی خانگی برای بسیاری در اولویت است، صنایع نیز به انرژی وابسته‌اند و تأثیرات بحران در سراسر دنیای کسب‌وکار احساس می‌شود. بسیاری از شرکت‌های انرژی در سال‌های اخیر مجبور به تعطیلی شده‌اند، چرا که انرژی را با قیمت‌های بالاتر خریداری کرده‌اند، اما قیمت‌های قراردادی یا سقف‌گذاری شده، میزان بازپرداخت مشتریان را محدود کرده است و در نهایت محصولات و خدمات خود را با قیمت پایین تری فروخته اند. در سال ۲۰۲۲، حدود ۳۰ ارائه‌دهنده انرژی تنها در بریتانیا ورشکست شدند.

با افزایش هزینه‌های سوخت که بیشتر از جیب مصرف‌کنندگان نهایی تامین می شود، کسب‌وکارهایی فراتر از بخش انرژی نیز آسیب خواهند دید. فروشگاه‌های زنجیره ای، مراکز تفریحی و گردشگری خود را برای تاثیرپذیری منفی از افزایش هزینه‌های عملیاتی و کاهش درآمدها آماده می‌کنند، زیرا خانوارها برای پوشش قبوض انرژی خود، مجبور به کاهش هزینه‌های غیرضروری می شوند.

این وضعیت ممکن است باعث رونق کسب‌وکارهای خیابانی شده و مصرف انرژی برای روشن نگه داشتن چراغ‌ها را افزایش دهد، همچنین تأثیر بر صنایع پرمصرف انرژی مانند تولید و ساخت‌وساز نیز می‌تواند بسیار شدید باشد. برای مثال، در چین جایی که خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده در دو سوم استان‌ها رخ داده است، به برخی صنایع سنگین دستور داده شد تا تولید محصولاتی مانند فولاد و سیمان را کاهش دهند.

بدون مداخله یا نوآوری برای کاهش هزینه‌ها، تأثیر اقتصادی بر افراد، سازمان‌ها و کشورها می‌تواند غیرقابل تصور باشد. پس چه باید کرد؟

همان‌طور که عوامل متعددی باعث افزایش هزینه‌های انرژی شده‌اند، چندین راهکار نیز وجود دارد که می‌توان برای کاهش تأثیر آن‌ها به کار برد. این راهکارها از کاهش فوری هزینه‌ها تا سرمایه‌گذاری بلندمدت را در بر می‌گیرند و باید در سطوح مختلف جامعه، از خانوارهای فردی تا دولت، اجرا شوند. به جای یک مسیر واحد، می‌توان مسیرهای متعددی را به موازات هم دنبال کرد تا به مقصد مشترکی رسید.

بسیاری از دولت‌ها در سراسر جهان از پیش مداخله کرده‌اند تا تأثیر هزینه‌های انرژی بر قبوض خانگی، به ویژه برای مصرف‌کنندگان آسیب‌پذیر، کنترل شده یا کاهش یابد. بسیاری از این اقدامات به شکل یارانه‌هایی برای خانوارهای کم‌درآمد بوده است. در همین حال، بسیاری از شرکت‌های خدماتی نیز از طریق تعرفه‌های قابل پرداخت، تخفیف‌ها یا کمک‌های مالی، از مشتریان در خطر عقب‌افتادگی در پرداخت قبوض حمایت می‌کنند. اما فراتر از مداخله مالی، رفتار مصرف‌کنندگان نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.

ساده‌ترین راه برای خانوارها به منظور کاهش قبوض انرژی، استفاده کمتر از انرژی است.

اگرچه ممکن است این روش ساده به نظر برسد، اما تغییرات رفتاری ساده می‌توانند صرفه‌جویی فوری ایجاد کنند. برخی از اقدامات رایج شامل پوشیدن لباس گرم در زمستان، جدا کردن دستگاه‌ها از پریز برق و استفاده کامل از باتری‌ها قبل از شارژ مجدد آن‌ها است.

بهبودهای خانگی، مانند عایق‌بندی بهتر، می‌تواند میزان انرژی لازم برای گرم کردن خانه را کاهش دهد. در همین حال، پنل‌های خورشیدی و پمپ‌های حرارتی می‌توانند میزان قبوض انرژی را کاهش دهند. توسعه این موارد برای بهره‌مندی کل جامعه ممکن است نیازمند ابتکارات دولتی، مانند کمک‌های مالی یا وام‌ها، برای بهبود بهره‌وری انرژی خانه‌ها باشد.

در بلندمدت، کشورها باید وابستگی خود به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهند تا دیگر تحت تأثیر نوسانات این بازارها نباشند. سرمایه‌گذاری در منابع انرژی تجدیدپذیر به آن‌ها کمک خواهد کرد تا به استقلال انرژی برسند که عاملی محافظتی در برابر بحران‌های انرژی آینده است و همچنین به سوی آینده‌ای پاک و انرژی ارزان برای همه حرکت کنند.