مقدمه

اولین سازندگان تلویزیون HD در اوایل دهه 1990 امکان تولید انبوه آن را داشتند؛ اما این فرصت بزرگ را از دست دادند؛ چرا که به‌جای تأمین عوامل مکمل (مانند فناوری‌های فشرده‌سازی سیگنال و استانداردهای پخش) منتظر تجاری‌شدن نوآوری‌های مکمل ماندند و چند سال بعد، با وجود میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری، مجبور به رقابت با فناوری‌ها و رقبای جدید در یک بازار شلوغ شدند[i]. این ضرر در حالی رخ داد که سازندگان تلویزیون HD می‌توانستند از طریق تعامل با سایر نقش‌آفرینان، بستر تجاری‌سازی محصول خود را فراهم کنند؛ کاری که اپل به‌خوبی انجام داد. این شرکت تا زمان رونمایی از iTunes در سال 2003، به رفع خلأهای قانونی حقوق دیجیتال در زمینه توزیع آنلاین موسیقی پرداخت و با توسعه تدریجی iTunes و ارائه آن به بازارهای کوچک، از خطر ورود به بازارهای بزرگ، در امان ماند.

امروزه به لطف فناوری، همه ما بیش‌ازپیش به هم متصل هستیم؛ دراین‌بین، سازمان‌ها برای بقا و شکوفایی در بازارهای رقابتی، باید در یک شبکه نوآوری، ایده‌های خود را به اشتراک بگذارند و در راستای پاسخ به تغییرات محیطی، قابلیت‌های پویا را کسب کنند[ii]؛ عامل اصلی موفقیت اپل و متضرر شدن سازندگان تلویزیون HD در درک مفهوم اکوسیستم بود که می‌تواند به گستردگی یک شهر، صنعت، کشور، منطقه و حتی جهان باشد. در این نوشتار با ما همراه باشید تا به اکوسیستم نوآوری در صنعت الکترونیک بپردازیم.

چرا به اکوسیستم نوآوری نیاز داریم؟

تجربه تولیدکنندگان تلویزیون HD نشان داد که یک دستاورد فناورانه ممکن است به دلیل عوامل غیرفنی، نتواند برای مشتریان ارزش ایجاد کند. از دهه 1990 به بعد، شرکت‌های تولیدکننده تلویزیون مانند فیلیپس، سونی و تامپسون، میلیاردها دلار برای توسعه محصولات باکیفیت تصویر فوق‌العاده بالا سرمایه‌گذاری کردند؛ اما یک دهه طول کشید تا زیرساخت‌های حمایتی، فراهم شوند؛ یعنی زمانی که گونه‌های متفاوت محصول و رقبای جدید پدیدار شده بودند و محیط به‌کلی تغییر کرده بود. این مسئله نشان می‌دهد که در صورت عدم توجه به نقش اکوسیستم، حتی یک نوآوری مهم فناورانه نیز ممکن است منجر به فرصت‌آفرینی نشده و صرفاً برای رقابت در یک فضای شلوغ به کار رود. شرکت‌ها می‌توانند به کمک اکوسیستم‌های نوآوری، پیشنهادهای فردی خود را به یک راه‌حل منسجم تبدیل کنند و هزینه هماهنگی را به حداقل برسانند. به همین دلیل، اکوسیستم نوآوری، در بسیاری از صنایع از جمله صنعت الکترونیک، به عنصر اصلی در استراتژی‌های رشد شرکت‌ها تبدیل شده است. وقتی یک اکوسیستم نوآوری به‌درستی کار کند، ارزشی ایجاد می‌شود که هیچ‌کدام از شرکت‌ها نمی‌توانستند به‌تنهایی آن را خلق کنند.

بااین‌وجود، همواره این خطر وجود دارد که بازیگران یک اکوسیستم، پتانسیل ایجاد ارزش آن را بیش از حد ارزیابی کنند و چالش‌ها را دست‌کم بگیرند؛ یک راهکار مؤثر برای جلوگیری از این مشکلات، ترسیم نقشه اکوسیستم (Ecosystem Mapping) است؛ با انجام این کار، شرکت‌ها می‌توانند با درنظرگرفتن انتظارات عملکردی واقع‌بینانه، برنامه‌ریزی بهتری برای محصولات و خدمات خود بریزند و زمان مناسب برای عرضه یک نوآوری به بازار را در استراتژی خود تعیین کنند. این کار شامل چند گام اساسی است که در اینجا آن‌ها را لیست کرده‌ایم[i] :

شناسایی همه عوامل واسطه‌ای که بین نوآوری شما و مصرف‌کننده نهایی وجود دارند.
شناسایی همه عوامل مکمل (سایر نوآوری‌های موردنیاز) که شما و واسطه‌ها نیاز دارید تا بتوانید پیشنهاد خود را به دست مصرف‌کننده نهایی برسانید.
تخمین تأخیر ناشی از وابستگی متقابل شما با مکمل‌های خود.
تخمین تأخیر ناشی از فرایندپذیرش و زمانی که نیاز است تا واسطه‌ها، نوآوری شما را بپذیرند؛ یعنی آن را در چرخه طراحی و سایر فرایندهای خود به کار بگیرند.
خمین تأخیر ناشی از وابستگی متقابل واسطه‌ها با مکمل‌ها با درنظرگرفتن موانع پذیرش و پردازش راه‌حل شما
تعیین زمان عرضه به بازار
ارزیابی مجدد انتظارات از عملکرد اولیه و استراتژی نوآوری خود

اکنون که به اهمیت اکوسیستم نوآوری پی برده‌ایم، بهتر است تا قبل از بررسی آن در صنعت الکترونیک، نگاه مختصری به تاریخچه و مفهوم آن بیندازیم:

اکوسیستم نوآوری چیست؟

واژه اکوسیستم در ادبیات علوم زیستی متولد شده و به مجموعه‌ای از روابط بین عوامل زنده گفته می‌شود که به دنبال برقراری یک تعادل پایدار هستند[iv]. سال‌هاست که این اصطلاح به سایر حوزه‌ها از جمله مدیریت ورود کرده و به یک رویکرد مهم تبدیل شده است. رویکرد اکوسیستمی که بر تعاملات محیطی تأکید دارد، مشابه یک جریان مهم دیگر به نام نوآوری باز (Open innovation) است؛ اما تفاوت‌هایی با آن دارد. همان‌طور که می‌دانید نوآوری باز، از طریق ایجاد جریان‌های دانشی به سمت درون و بیرون شرکت، موجب تسهیل نوآوری، ایجاد تمایز نسبت به رقبا و ایجاد جریان‌های درآمدی جدیدی برای شرکت می‌شود. همچنین نوآوری باز، با ایجاد DNA نوآوری در کارکنان شرکت، به تقویت روحیه تیمی و جذب استعدادها کمک می‌کند که در ارتقای برند شرکت مؤثر است[v] ؛ اما بزرگ‌ترین ایراد نوآوری باز این است که شرکت را در محوریت فعالیت‌های نوآوری خود قرار می‌دهد[vi]؛ چیزی که از نگاه اکوسیستم، ناقص است چرا که در واقعیت، هیچ‌کدام از شرکت‌های موجود در زنجیره‌های ارزش از یکدیگر جدا نیستند و یک شبکه را تشکیل می‌دهند. برای آشنایی بیشتر با اکوسیستم نوآوری، این مقاله را ببینید.

دو اکوسیستم نوآوری معروف در صنعت الکترونیک

دو اکوسیستم موفق در صنعت الکترونیک، سیلیکون‌ولی و شنزن هستند[vii].

سیلیکون‌ولی (دره سیلیکون)

در خلیج سانفرانسیسکو واقع شده و با استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناوری مستقر در آن مانند اپل، گوگل و فیس‌بوک شناخته می‌شود. این منطقه، متشکل از یک اکوسیستم قوی از سرمایه‌گذاران، انکوباتورها، شتاب‌دهنده‌ها و سایر سیستم‌های پشتیبانی است که به رشد کسب‌وکارهای جدید کمک می‌کنند. تعدادی از دانشگاه‌های برتر از جمله دانشگاه استنفورد هم در این منطقه قرار دارند که با کسب‌وکارهای محلی و استارتاپ‌ها بر روی پروژه‌های تحقیق و توسعه همکاری می‌کنند (تصویر زیر را ببینید).

اکوسیستم نوآوری سیلیکون‌ولی

شنزن (دره سیلیکون شرق)

چهل سال پیش، شنژن دهکده‌ای بود که مردمش از طریق ماهیگیری روزگار را سپری می‌کردند؛ اما اکنون یک قطب جهانی در زمینه تولید سخت‌افزار است و با هنگ‌کنگ رقابت می‌کند. در سال 1980، این شهر به‌عنوان اولین منطقه از پنج منطقه ویژه اقتصادی (SEZ) انتخاب شد و نمونه اولیه اصلاحات اقتصادی و شهری در چین بود. در واقع، شنزن تبدیل به یک آزمایشگاه بازار آزاد در یک کشور کمونیستی شد که در آن سرمایه‌گذاری‌های خارجی و کارآفرینی تشویق می‌شد[viii]. با گذشت زمان و افزایش قدرت خرید مردم چین، تقاضا برای محصولات الکترونیکی افزایش یافت. از طرف دیگر، به دلیل نزدیکی بازار لوازم الکترونیکی مصرفی به مواد، قطعات و تأمین‌کنندگان خدمات، امکان توسعه سریع و مقرون‌به‌صرفه محصولات، فراهم شده بود. این عوامل در کنار یکدیگر موجب شدند تا این منطقه از دهه 1990 مسیر توسعه خود را به‌سرعت طی کند و از تولید محصولات کپی شده به یک مرکز نوآوری بزرگ برای محصولات دیجیتال تبدیل شود. نقطه عطف این اتفاق، زمانی بود که تولیدکنندگان تصمیم گرفتند تا به‌جای کپی‌برداری از برندهای بین‌المللی مانند سامسونگ و نوکیا، با یکدیگر همکاری کنند. این تصمیم، باتکیه‌بر حقوق مالکیت معنوی و رویکرد ارزش مشترک، به موفقیت رسید و در نهایت، منجر به ظهور اکوسیستم فعلی شد تا جایی که امروزه شنزن، یک مرکز مهم جهانی در صنایع الکترونیک، اینترنت اشیا و هوش مصنوعی[ix] و خانه تعداد زیادی از استارتاپ‌های موفق و شرکت‌های برتر فناوری مانند ZTE (تولیدکننده تجهیزات مخابراتی)، Foxconn (بزرگ‌ترین تولیدکننده لوازم الکترونیکی در دنیا) شرکت هوآوی (سازنده معروف تلفن همراه است) است. تمایز اصلی اکوسیستم نوآوری شنزن با اکوسیستم سیلیکون‌ولی در غرب، فرهنگ مشارکتی خاص آن است که حاصل تاریخچه فرهنگی منحصربه‌فردش است و باعث شده تا بازیگران آن، خودمحوری کمتری داشته باشند و بهبود جمعی و مستمر محصول را حتی بر منافع فردی خود ارجح بدانند[x].

اکوسیستم نوآوری شنژن؛ چین

اقدامات سامسونگ و زیمنس برای ایجاد اکوسیستم نوآوری

سامسونگ

Samsung Electronics در راستای ایجاد و تقویت اکوسیستم نوآوری در اقتصاد دیجیتال، از سال 2018 در کسب‌و‌کارهایی که مرتبط با فناوری‌های هوش مصنوعی، 5G، قطعات الکترونیکی خودرو و زیست‌داروها هستند سرمایه‌گذاری می‌کند. بعلاوه، این شرکت از سال 2012 برنامه اکیوباسون داخلی خود به نام C-Lab را راه‌اندازی کرده که هدف آن، حمایت از پروژه نوآورانه خارجی و داخلی است. فعالیت‌های سامسونگ برای تقویت اکوسیستم نوآوری، در سطح ملی نیز پررنگ است و این شرکت در همکاری با دولت کره، مراکز آموزش نرم افزار را در سراسر کشور راه اندازی کرده که به پرورش نیروهای مستعد برای بازار کار و ارائه خدمات مشاوره کارآفرینی می‌پردازند. علاوه بر این، تحقیقات مشترکی بین سامسونگ و مؤسسات آموزش عالی پیشرو کره جنوبی در زمینه نیمه هادی ها و سایر فناوری های مرتبط، انجام می‌شود.

در کنار این اقدامات، سامسونگ، برنامه‌هایی برای پشتیبانی از تأمین‌کنندگان خود دارد؛ برای مثال، از پیمانکاران فرعی که در سطوح پایین زنجیره تأمین قرار دارند، حمایت مالی می‌کند و پرداخت‌های تشویقی دارد. هدف از این اقدامات، ایجاد ثبات در زنجیره تأمین و بهبود روابط با شرکا است. “کارخانه هوشمند”، نام برنامه دیگر سامسونگ است که از طریق ارائه راه‌حل‌های اتوماسیون و هوشمندسازی، به شرکت‌های تولیدی کوچک و متوسط (SME) کمک می‌کند تا به یک کارخانه هوشمند تبدیل شوند و بهره‌وری خود را ارتقا دهند. در همین راستا، سامسونگ و دولت کره، صندوق‌های مشترکی را برای کمک به این شرکت‌ها راه‌اندازی کرده‌اند[xi].

حضور در انجمن‌ها و شبکه‌های مرتبط به‌عنوان عضو مؤسس یا مشارکت‌کننده نیز یکی دیگر از اقدامات مهم سامسونگ در راستای ایجاد اکوسیستم نوآوری است. شبکه بنیاد لینوکس (LFN)، پروژه پلتفرم اتوماسیون شبکه باز (ONAP) و انجمن صنعت بی‌سیم، از جمله این موارد هستند. علاوه بر تعیین خط‌مشی و هماهنگی بین سازمان‌ها، برخی از ائتلاف‌های ایجاد شده، به ترویج سیاست‌هایی برای ارتقای پذیرش فناوری‌های جدید می‌پردازند[xii].

تصویر خبرگزاری‌ها از سرمایه‌گذاری 30 میلیارد وون سامسونگ برای هوشمندسازی تولیدی‌های کوچک و متوسط کره جنوبی

زیمنس

برنامه اکوسیستم تحقیق و نوآوری زیمنس (Siemens RIE)، درباره چالش‌های مرتبط با فناوری در آینده است. این برنامه با ذی‌نفعان داخلی و خارجی، محققان، کارمندان، مشتریان، بنیان‌گذاران، دانشجویان و سایر افراد خلاق، در 16 اکوسیستم نوآوری در سراسر جهان همکاری می‌کند. مأموریت این برنامه، توسعه محصولات، راه‌حل‌ها و خدماتی است که به موفقیت مشتریان کمک کند و پایدار باشد. از جمله اقدامات درون این برنامه می‌توان به برگزاری چالش، جلسات تبادل دانش، هکاتون و سایر رویدادهای مشابه با بازیگران اکوسیستم اشاره کرد[xiii].

کنفرانس 2022 زیمنس در آخن درباره نوآوری

جمع‌بندی:

هم‌زیستی، اشتراک‌گذاری و اعتماد به معجزه کارگروهی، روح اکوسیستم نوآوری است و جسم آن، چیزی نیست جز بستر مناسب تجاری و قانونی برای نوآوری؛ چرا که اکوسیستم نوآوری بر خلق ارزش به‌صورت مشترک متمرکز است. ما در این مقاله، با بررسی دو اکوسیستم نوآوری معروف در صنعت الکترونیک، یعنی سیلیکون‌ولی و شنزن، دیدیم که چگونه اتخاذ یک رویکرد بین‌المللی در کنار توجه به سرمایه‌های داخلی، منجر به نوآوری و شکوفایی اقتصادی یک منطقه می‌شود. همچنین با مطالعه اقدامات دو شرکت سامسونگ و زیمنس در زمینه ایجاد و پرورش اکوسیستم نوآوری، نشان دادیم که در دنیای پیچیده و متصل امروز، داشتن یک نگاه همه‌جانبه و یک رویکرد باز، برای موفقیت ضروری است.

مهم‌ترین پیامی که این نوشتار برای مدیران و کارآفرینان صنعت الکترونیک کشورمان دارد این است که در کنار نوآوری‌های فناورانه، مسئله عوامل واسطه و مکمل و شبکه‌سازی را جدی بگیرند تا علاوه بر رسیدن به موفقیت پایدار، محیط را برای رشد سایر بازیگران نیز آماده سازند. بعلاوه، تصمیم‌گیرندگان سطح کلان کشور نیز با تسهیل شرایط کارآفرینی و تعامل بین‌المللی، می‌توانند محرک اصلی این جریان برای تقویت اکوسیستم موجود باشند.