اینترنت اشیا در صنعت الکترونیک
(بازار اینترنت اشیا)
همگرایی دنیای دیجیتال و فیزیکی یا همان اینترنت اشیا (IoT) که تا چند سال پیش صحبت از آن محدود به آزمایشگاه‌ها، اتاق‌های فکر و شرکت‌های فناوری بود اکنون به یکی از روندهای اساسی در تحول دیجیتال دنیای کسب‌و‌کار تبدیل شده است تا جایی که شرکت‌ها برای پیشرو بودن در رقابت فزاینده اقتصاد جهانی، چاره‌ای جز همگام شدن با آن ندارند. طبق پیش‌بینی Insider Intelligence، تعداد دستگاه‌های اینترنت اشیا در سال 2026 به بیش از 64 میلیارد خواهد رسید[i] که این پیشرفت به لطف فناوری‌هایی همچون شبکه تلفن همراه 5G، محاسبات لبه (Edge computing) و تجزیه‌وتحلیل پیشرفته است. از طرف دیگر، بروز همه‌گیری کرونا از سال 2020 علی‌رغم آثار مخربی که بر روی زندگی انسان داشته؛ به‌عنوان یک نیروی شکل‌دهنده بازار و کاتالیزوری برای استقرار راه‌حل‌های اینترنت اشیا و تحول دیجیتال عمل کرده است[ii].
در این مقاله، پس از اشاره مختصر به تعریف و کاربردهای اینترنت اشیا در زندگی روزمره، به پتانسیل اقتصادی آن در افق 2030 مؤسسه مک‌کینزی خواهیم پرداخت. در ادامه، برای مخاطبینی که می‌خواهند درک عمیق‌تری از اینترنت اشیا داشته باشند، تعدادی از محرک‌های رشد بازار آن را نیز معرفی می‌کنیم. در انتها موانع رشد اینترنت اشیا را مورد بررسی قرار خواهیم داد؛ چرا که علی‌رغم روند مثبت رشد اینترنت اشیا در سال‌های اخیر، ارزش اقتصادی آن در سال 2020 در پایین‌ترین حدی بوده که پیمایش‌ها در سال 2015 تخمین زده بودند[iii]. از آنجایی که اینترنت اشیا کاربرد فراوانی در صنایع تولیدی دارد، مقاله بعدی، حول کاربرد اینترنت اشیا در تولید (چگونگی تحول کارخانه‌های هوشمند و شبکه تأمین دیجیتال و همچنین فرصت‌های جدید) خواهد بود.
اینترنت اشیا چیست؟
اینترنت اشیا (Internet Of Things) یا به‌اختصار (IOT)، به شبکه‌ای از اشیاء متصل اشاره دارد که قادر به جمع‌آوری و تبادل داده‌ها بصورت بلادرنگ (real time) و با استفاده از حسگرهای تعبیه شده هستند. ترموستات، اتومبیل، چراغ، یخچال و بسیاری از وسایل دیگر می‌توانند به اینترنت اشیا متصل شوند. در اینجا تعدادی از دستگاه‌ها و برنامه‌های کاربردی اینترنت اشیا در دنیای واقعی را نام برده‌ایم:
خانه هوشمند: ابزارهای خانه هوشمند احتمالاً جزو محبوب‌ترین کاربردهای اینترنت اشیا هستند؛ چرا که مقرون‌به‌صرفه و در دسترس‌اند و موجب تسهیل کارها و افزایش بهره‌وری‌مان می‌شوند؛ بر اساس تحقیقات مک‌کینزی، 57 درصد خانوارها در ایالات متحده (با درآمد بیش از 25000 دلار در سال) حداقل یک دستگاه خانگی متصل دارند[iv]. همه‌گیری کرونا و افزایش کار در منزل نیز مزید بر علت شده و پذیرش دستگاه‌های خانه هوشمند را افزایش داده است؛ چرا که افراد مجبورند همزمان با دورکاری، به کارهای خانه و کودکانشان نیز رسیدگی کنند. در این بین، دستیارهای صوتی هوش مصنوعی مانند Amazon Echo و Google Home جزو ملموس‌ترین ابزارهای خانه هوشمند هستند و کاربران از آن‌ها برای کارهای مختلف روزمره از جمله پخش موسیقی، ارائه گزارش آب‌وهوا، دریافت امتیازات ورزشی، سفارش خودرو و غیره استفاده می‌کنند. طبق پیش‌بینی‌ها در سال 2022، Google Home با ۴۸ درصد، بیشترین سهم بازار دستگاه‌های اینترنت اشیا را در اختیار خواهد داشت[v].
اینترنت اشیا در خانه هوشمند
پوشیدنی‌ها: اپل‌واچ و دیگر ساعت‌های هوشمند موجود در بازار، امکان دسترسی به پیام‌های متنی، تماس‌های تلفنی و غیره را برای کاربران فراهم کرده‌اند و دستگاه‌هایی مانند Fitbit و Jawbone با ارائه اطلاعاتی همچون تعداد قدم‌ها، کالری سوزانده شده و کیفیت خواب، تحولی را در دنیای سلامت‌اندام ایجاد کرده‌اند. این دستگاه‌ها از طریق وای‌فای با رایانه‌ها و تلفن‌های هوشمند همگام می‌شوند تا نتایج پردازش داده‌های فرد را در قالب نمودارهای بصری نمایش دهند.
ماشین متصل: این ماشین‌ها مجهز به اینترنت بوده و می‌توانند آن را با یکدیگر به اشتراک بگذارند؛ درست مانند اتصال به وای‌فای در خانه یا محل کار. به کمک حسگرهای اینترنت اشیا می‌توان همه فعالیت‌ها؛ از راه‌اندازی و تنظیم زنگ هشدار گرفته تا باز کردن قفل خودرو و صندوق عقب را به‌وسیله یک ریموت (key fob) انجام داد. AT&T اولین شرکت مخابراتی بود که مرکز تحقیقات و نوآوری خودروهای متصل (connected) را افتتاح کرد.
شهر هوشمند: اینترنت اشیا در مقیاس بزرگ‌تر، پتانسیل تغییر شهرها را نیز دارد؛ برای مثال، با ایجاد اتصالات جدید می‌تواند مشکلات ترافیکی را حل کند و صداهای مزاحم، نرخ جرم و جنایت و آلودگی هوا را کاهش دهد؛ شهر بارسلون در اسپانیا یکی از پیشروترین شهرهای هوشمند جهان است که با پیاده‌سازی چندین طرح اینترنت اشیا، به ارتقای پارکینگ هوشمند و بهبود محیط‌زیست کمک کرده است[vi].
برخی از کاربردهای اینترنت اشیا در دنیای واقعی
پتانسیل اقتصادی اینترنت اشیا
در اینجا نگاهی به پتانسیل اقتصادی اینترنت اشیا مبتنی بر گزارش مؤسسه مک‌کینزی (MGI) در سال 2021 می‌اندازیم:
- اینترنت اشیا تا سال 2030 می‌تواند بین 5.5 تریلیون تا 12.6 تریلیون دلار ارزش اقتصادی در جهان ایجاد کند.
- بیشترین پتانسیل ارزش‌آفرینی آن مربوط به حوزه B2B (حدود 65 درصد) خواهد بود.
- ارزش برنامه‌های B2C نیز به‌سرعت درحال‌رشد است و محرک‌های پذیرش آن در حال قدرت گرفتن هستند؛ به‌خصوص راه‌حل‌های مرتبط با خانه هوشمند که رشد آن‌ها سریع‌تر از حد انتظار (نسبت به تخمین صورت‌گرفته در سال 2015) بوده است.
- به‌طورکلی، فناوری موردنیاز برای پیاده‌سازی اینترنت اشیا در دسترس و کافی است و مشتریان نیز نگاه مثبتی به اینترنت اشیا دارند اما مشکلاتی همچون چالش‌های سازمانی، هزینه فناوری، امنیت سایبری، قابلیت هماهنگی (interoperability) و استقرار (installation) دستگاه‌های مجهز به اینترنت اشیا در برخی محیط‌ها باعث شده که حدود 70 درصد تولیدکنندگان از مرحله پایلوت فراتر نروند.
- نمودار زیر، ارزش اقتصادی واقعی و تخمینی ایجاد شده توسط اینترنت اشیا در سال‌های 2020، 2025 و 2030 را به تفکیک سه منطقه جغرافیایی (اقتصادهای توسعه‌یافته؛ اقتصادهای نوظهور و چین) نشان می‌دهد. همانطور که می‌بینیم در سال 2030، ارزش تخمینی ایجاد شده توسط اینترنت اشیا توسط اقتصادهای توسعه‌یافته، 55 درصد از کل جهان را تشکیل خواهد داد که نسبت به سال 2020، 11 درصد کمتر است؛ علت آن، افزایش ارزش‌آفرینی چین (4 درصد افزایش نسبت به سال 2020) و اقتصادهای نوظهور (3 درصد افزایش نسبت به سال 2020) در اینترنت اشیا است. واقعیت این است که چین در حال تبدیل‌شدن به یک قطب تولید فناوری در زمینه اینترنت اشیا و همچنین یک بازار نهایی برای محصولات مرتبط با آن است. طبق تخمین‌ها این کشور تا سال 2030 می‌تواند حدود 26 درصد از کل ارزش جهانی حاصل از اینترنت اشیاء را تولید کند که برابر با مجموع پتانسیل همه بازارهای نوظهور است (تصویر زیر را ببینید).
ارزش اقتصادی ایجاد شده توسط اینترنت اشیا به تفکیک منطقه جغرافیایی
محرک‌ها و چالش‌های رشد بازار اینترنت اشیا
به گزارش مک‌کینزی، اصلی‌ترین عوامل اثرگذار بر پذیرش اینترنت اشیا و رشد بازار آن در آینده عبارت هستند از:
- ارزش درک شده: مشتریان، ارزش واقعی را در استقرار اینترنت اشیا می‌بینند که خوشبختانه، ارزش اقتصادی 1.6 تریلیون دلاری حاصل از راه‌حل‌های اینترنت اشیا در سال 2020، نشان می‌دهد که این فناوری، توانایی ارائه ارزش در مقیاس را دارد.
- فناوری: طی پنج سال گذشته شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در حسگر‌ها، پردازش‌گرها و باتری‌ها بوده‌ایم که امکان استقرار اینترنت اشیا در مقیاس را فراهم و آن را مقرون به صرفه ساخته است. سخت‌افزارهای مرتبط با اینترنت اشیا نیز از نظر قدرت تجزیه‌وتحلیل، هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، بسیار قدرتمندتر شده‌اند و می‌توانند بینش‌های سریع‌تر و دقیق‌تری را از داده‌ها ارائه داده و تصمیم‌گیری خودکار را بهینه‌تر کنند.
- شبکه‌ها: شبکه‌ها به‌عنوان ستون فقرات اینترنت اشیا عمل می‌کنند و در همین لحظه، نسل پنجم آن‌ها (5G) به سرعت در حال گسترش است. همچنین در اثر رشد سایر پروتکل‌های شبکه، طیف گسترده‌ای از گزینه‌های اتصال، برای رفع نیاز مشتریان وجود خواهد داشت.
علاوه بر اخبار مثبت مبنی بر گسترش راه‌حل‌های اینترنت اشیاء، چالش‌هایی نیز در این زمینه وجود دارد؛ از جمله:
- مدیریت تغییر: بسیاری از شرکت‌ها، اینترنت اشیا را صرفاً به چشم یک پروژه فناوری (به‌جای تحول عملیات) می‌بینند؛ در نتیجه ممکن است نسبت به ابعاد نرمی همچون تغییر در فرایندها و سبک رهبری و مدیریت استعدادها بی‌توجه باشند؛ درصورتی‌که به مقیاس رسیدن ارزش ایجاد شده توسط اینترنت اشیا، علاوه بر موارد فوق، مستلزم همکاری بازیگران مختلف برای تغییر رفتار، سیستم‌ها و همچنین مدیریت عملکرد قوی است.
- قابلیت همکاری (Interoperability): علی‌رغم پیشرفت در بسیاری از جنبه‌های اینترنت اشیا، فضای کلی این حوزه، همچنان مملو از اکوسیستم‌های اختصاصی (به‌جای سیستم‌عامل‌های فراگیر) است. یک چالش دیگر، ایجاد پیوند بین سیستم‌های قدیمی فناوری اطلاعات، معماری داده‌های مختلف و حسگرهای متعدد است که هرکدام زبان متفاوتی دارند. این مشکل در سمت مصرف‌کننده نیز مشاهده می‌شود؛ برای مثال طبق پیمایش اخیر مک‌کینزی بر روی خانه‌های متصل (که نتایج آن به‌زودی منتشر می‌شود)، خریداران اسپیکرهای هوشمند، به وجود مشکلاتی در اتصال دستگاه خود با سایر محصولات هوشمند، اشاره کرده‌اند.
- استقرار و راه‌اندازی (Installation): استقرار راه‌حل‌های اینترنت اشیا در مقیاس، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات مطرح شده توسط مصرف‌کنندگان، مشتریان سازمانی و دولت‌ها است. برای برقراری قابلیت همکاری در استقرار، نیاز به سفارشی‌سازی است و در غیر این صورت، پیچیدگی وظایفی همچون به‌دست‌آوردن اتصال ایمن، مقاوم‌سازی دستگاه‌های قدیمی و اتصال به سیستم‌های موجود، هزینه و دشواری استقرار را به قدری افزایش می‌دهد که عملا مانع استقرار در مقیاس می‌شود.
- امنیت سایبری (Cybersecurity): مصرف‌کنندگان، مشتریان سازمانی و دولت‌ها به طور فزاینده‌ای نگران امنیت سایبری اینترنت اشیا هستند؛ زیرا با افزایش تعداد نقاط پایانی متصل (connected endpoints)، ریسک هک شدن بالا می‌رود.
- حریم خصوصی: امروزه حریم خصوصی، بیش از پیش، در کانون توجه مصرف‌کنندگان قرار دارد و تصویب “قانون حفظ حریم خصوصی مصرف‌کنندگان” در کالیفرنیا و “مقررات عمومی حفاظت از داده” در اتحادیه اروپا، نشان‌دهنده پاسخ به‌موقع و درست دولت‌ها به این خواسته است. همه‌گیری کرونا نیز مزید بر علت شده و پیداکردن نقطه تعادل بین میزان حریم خصوصی افراد و بهبود سلامت عمومی (برای مثال، در مورد سیاست‌های مربوط به واکسیناسیون)، به چالشی برای دولت‌ها تبدیل شده است. برخی شرکت‌ها نیز به‌ازای قیمت پایین‌تر یا ارائه مزایای ویژه به مشتریان خود، حریم خصوصی کمتری را به آن‌ها ارائه می‌کنند و تصمیم‌گیری دراین‌خصوص، از شرکتی به شرکت دیگر متفاوت است[vii].
همانطور که دیدیم پتانسیل اقتصادی اینترنت اشیا در جهان به اثبات رسیده و نمی‌توان کسب‌و‌کاری را پیدا کرد که در اهمیت آن تردید داشته باشد؛ از طرف دیگر، آگاهی مردم از ابزارهای اینترنت اشیا و تمایل آن‌ها به این دستگاه‌های هوشمند، رو به افزایش است و این یک فرصت بزرگ برای شرکت‌های فعال در سطح تجارت بین‌الملل و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی است. بعلاوه، با توجه به جریان‌های موافق و مخالف رشد اینترنت اشیا که به آن‌ها اشاره کردیم، لزوم سیاست‌گذاری درست و ایجاد مشوق برای تسریع توسعه زیرساخت‌هایی همچون شبکه 5G از سمت بخش دولتی، وجود دارد. امید است که بتوانیم از پتانسیل‌های داخلی و جهانی این فناوری برای رشد اقتصادی کشورمان استفاده کنیم.
نویسندگان:
زهرا مرادی؛ کارشناس نوآوری و کارشناس ارشد رشته مدیریت تکنولوژی و نوآوری از دانشگاه تهران
نازنین دانش خواه؛ متخصص نوآوری شرکت فناپ‌تک و دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مهندسی فناوری اطلاعات (IT)
منابع
[i] https://www.insiderintelligence.com/insights/internet-of-things-devices-examples/
[ii]https://www.mckinsey.com/~/media/mckinsey/business%20functions/mckinsey%20digital/our%20insights/iot%20value%20set%20to%20accelerate%20through%202030%20where%20and%20how%20to%20capture%20it/the-internet-of-things-catching-up-to-an-accelerating-opportunity-final.pdf
[iii] https://www.mckinsey.com/business-functions/mckinsey-digital/our-insights/iot-value-set-to-accelerate-through-2030-where-and-how-to-capture-it
[iv] رفرنس دوم (Mckinsey)
[v] https://techjury.net/blog/how-many-iot-devices-are-there/#gref
[vi] رفرنس اول (Insiderintelligence)
